Muzeum Zamkowe w Malborku jest gospodarzem największego gotyckiego zespołu zamkowego na świecie. Zamek Malbork – obiekt z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO – stanowi arcydzieło architektury obronnej i rezydencyjnej późnego średniowiecza, materialny tekst traktujący o fenomenie państwa krzyżackiego w Prusach, a także laboratorium idei i praktyk konserwatorskich realizowanych tutaj od pierwszej połowy XIX w. aż do dzisiaj.

Zamek nad Nogatem budowano etapami od drugiej połowy XIII wieku. Początkowo pełnił on funkcję jednego z zamków komturskich. W roku 1309 został siedzibą wielkich mistrzów zakonu. Jako stolica państwa Zakonu Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, stał się głównym ośrodkiem dyplomacji, centrum militarnym, gospodarczym a także religijnym. Aż do pierwszej połowy XV wieku Malbork słynął na całym kontynencie jako jedna z głównych baz wypraw krzyżowych na Litwę i Żmudź oraz miejsce spektakularnych zabaw, uczt i turniejów przyciągających do Prus rycerstwo z wielu krajów Europy.

W roku 1410 – po klęsce wojsk krzyżackich pod Grunwaldem – Malbork, niezdobyty przez wojska polsko-litewskie, uratował dalszą egzystencję zakonu. Pogłębiający się kryzys polityczny i gospodarczy państwa zakonnego, doprowadził do rewolty poddanych (1454 r.) i wcielenia kraju do Korony Polskiej. W roku 1457, wykupiony z rąk krzyżackich zaciężnych, zamek Malbork przeszedł w ręce króla Kazimierza Jagiellończyka. Odtąd, przez ponad trzy stulecia, warownia spełniała rolę czasowej rezydencji władców Polski, bazy militarnej w Prusach Królewskich oraz siedziby starostów i ekonomów, którzy dysponowali władzą administracyjną, wojskową, policyjną i sądowniczą.

W rezultacie pierwszego rozbioru (1772 r.), północne ziemie Rzeczypospolitej,
a z nimi twierdza nad Nogatem, znalazły się w granicach Prus króla Fryderyka II. W okresie pruskim zamek służył jako koszary i magazyny. Poważnie zdewastowany, odzyskał swój gotycki kształt w wyniku prac rekonstrukcyjnych, prowadzonych pod koniec XIX i na początku XX w. przez wybitnego architekta Konrada Steinbrechta.

W roku 1945 gospodarzami Malborka ponownie stali się Polacy. Straszliwie zniszczony w ostatniej fazie II wojny światowej, zamek został z biegiem czasu podniesiony z ruin. W 1994 r. Prezydent RP uznał zamek Malbork za Pomnik Historii, a w 1997 r. obiekt ten został wpisany na nadzwyczaj prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Muzeum Zamkowe w Malborku powstało w 1961 r. Ma w swej strukturze dwa oddziały terenowe: zamek kapituły pomezańskiej w Kwidzynie (Pomnik Historii) oraz dawny zamek wójtowski w Sztumie. Do jego podstawowych zdań należy opieka nad substancją zabytkową trzech zamków, prowadzenie prac badawczych i konserwatorskich, działalność edukacyjna oraz gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie zbiorów. Placówka dysponuje kolekcjami z zakresu sztuki, rzemiosła artystycznego, architektury i historii. Do najciekawszych z nich należą kolekcje bursztynu, militariów, numizmatów, detalu architektonicznego i rzeźby.

Do największych przedsięwzięć konserwatorskich zrealizowanych pod egidą muzeum możemy zaliczyć prace prowadzone w Zespole Wielkiego Refektarza na Zamku Średnim i odbudowę Kościoła Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim. Działania te stanowią znak wysokich standardów opieki konserwatorskiej stosowanych w Muzeum Zamkowym w Malborku.

Poza swoją działalnością podstawową, muzeum angażuje się w organizację sympozjów naukowych, przedsięwzięć artystycznych i edukacyjnych, a nawet historycznych widowisk plenerowych w rodzaju „Oblężenia Malborka”. Zamek nad Nogatem staje się też dosyć często planem zdjęć filmowych i telewizyjnych. W miesiącach letnich, wieczorami, prezentowane jest w jego murach widowisko światło i dźwięk.